କେବଳ ଅଧା ପେଟରେ ଶୋଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା

ବୈଦେହୀ ( ପାଖରେ ), ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ଏବଂ ସଂପର୍କୀୟମାନେ ତେଲେଙ୍ଗାନାର ଏକ ଇଟା ଭାଟିରେ ଏକ ଦଶନ୍ଧିରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି କାମ କରୁଛନ୍ତି। ଏଥର ସାଙ୍ଗରେ ଗୋଟିଏ ଛୁଆକୁ ଆଣିଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ଛୁଆଙ୍କୁ ଛାଡି ଆସିଛନ୍ତି , କାରଣ ସେମାନେ ଏବେ ସ୍କୁଲ ଯାଉଛନ୍ତି।

ବନିତା ଚିନ୍ଦା ଓ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ନେତ୍ର ଗତ ତିନି ବର୍ଷ ହେବ ରଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲାର କଙ୍ଗରା କଲଣ ଗାଁର ଏକ ଭାଟିରେ କାମ କରି ଆସୁଛନ୍ତି। ଏମାନେ ନୂଆପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା ବୋଡେନ ବ୍ଲକର କିରେଝୋଲା ଗାଁର ସରଗିମୁଣ୍ଡା ପଡ଼ାରୁ ଆସିଛନ୍ତି। ଏମାନେ ଚକୋଟିଆ-ଭୁଞ୍ଜିଆ ଆଦିବାସୀ ସଂପ୍ରଦାୟର। ୭ ବର୍ଷର ଝିଅ ପିଙ୍କି, ୫ ବର୍ଷର ଝିଅ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଏବଂ ସାତ ମାସର ଛୁଆ କଲ୍ୟାଣୀକୁ ସାଙ୍ଗରେ ଆଣି ଆସିଛନ୍ତି। ନେତ୍ର କହିଲେ, ‘‘ଆମ ସର୍ଦ୍ଦାର [ଠିକାଦାର] ଏକାଠି ବସି ଆମ ମଜୁରୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବେ। ୩ ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ ଆମେ ୮୦ ହଜାର ଟଙ୍କା ଅଗ୍ରୀମ ନେଇଛୁ। ମୁଁ, ମୋ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ସଂପର୍କୀୟ ଭାଇ। ୧୦ ହଜାର ଟଙ୍କାରେ ସୁନା କିଣିଛୁ, ୧୭ ହଜାର ଟଙ୍କା ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଜମା ରଖିଛୁ, ଏବଂ ବାକି ପଇସା ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବୁ। ’’

ସଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲା ଜିନାରାମ ବ୍ଳକ୍‌ର ଆନ୍ନାରାମ ଗାଁରେ ନେତ୍ରାନନ୍ଦ ଶବର ( ବସିଛନ୍ତି ) ଓ ରଇବାରୀ ଭୋଇ ( ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାପଡ଼ୁଛନ୍ତି ) ଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲି। ସେମାନେ ନୂଆପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ମହୁଲକୋଟ ଗାଁରୁ ଆସିଥିଲେ। ଭୋଇ କହିଲେ , ‘‘ ଆମେ ୧୮ ବର୍ଷ ହେଲା ଆସୁଛୁ [ ଏହି ଭାଟିକୁ ] ।

ରେମତି ଧରୁଆ ଓ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ କୈଳାସଙ୍କ ଘର ବଲାଙ୍ଗିର ଜିଲ୍ଲା ବେଲପଡ଼ା ବ୍ଲକର ପାଣ୍ଡ୍ରିଜୋର ଗାଁରେ। ସେମାନେ କୃଷକ। ସଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲାର ଆନ୍ନାରାମ ଗାଁରେ ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲି। ମରୁଡି ଯୋଗୁ ସେମାନଙ୍କ ଚାଷ ନଷ୍ଟ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା। ସେମାନେ ନିଜ ଝିଅ , ଜ୍ୱାଇଁ , ନାତୁଣୀ ( ମଝିରେ ) ଓ ହିମାଂଶୁକୁ ସାଙ୍ଗରେ ଆଣି ଆସିଛନ୍ତି। ହିମାଂଶୁ ଦଶମ ଶ୍ରେଣୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଢିଛନ୍ତି। ସେ ତାଙ୍କ କଲେଜ ପଢା ଖର୍ଚ୍ଚ ତୁଲାଇବା ପାଇଁ କାମ କରୁଥିଲେ।

ସଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲା ଡୋମାଡୁଗୁ ଗାଁର ଏକ ଭାଟି : ବହାରୁ ଆସିଥିବା ଏହି ଶ୍ରମିକମାନେ ନିଜେ ଏକ ଅସ୍ଥାୟୀ ଘର ତିଆରି କରି ସେଠାରେ ୬ ମାସ ପାଇଁ ରହନ୍ତି। ସେମାନେ ଭାଟିର ଭଙ୍ଗାରୁଜା ଇଟା ବ୍ୟବହାର କରି ଏହି ଘର ତିଆରି କରିଥାନ୍ତି ଆଉ ଗାଁକୁ ଫେରିବା ପୂର୍ବରୁ ଏହାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦିଅନ୍ତି। ଏହି ନୂଆଣିଆ ଗେଞ୍ଜ ଘର ଭିତରେ ଗାଧୋଇବା ପାଇଁ ଜାଗା ନଥାଏ। ପାଣିର ମଧ୍ୟ ଅଭାବ ଥାଏ। ଘରକୁ ସଫା ସୁତୁରା ରଖିବା ପାଇଁ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ସମୟ ନଥାଏ କି ବଳ ନଥାଏ।

ବାମ : ସଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲାର ଆନ୍ନାରାମ ଗାଁରେ : ଅସ୍ଥାୟୀ କୁଡିଆ ଭିତରେ ଜଣେ ଶ୍ରମିକ ଓ ତାଙ୍କ ଝିଅ ; ଏହି ପରିବାର ନୂଆପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା ସିନାପାଲି ବ୍ଳକ୍‌ରୁ ଆସିଛନ୍ତି। ଦକ୍ଷିଣ : ସଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲାର ଡୋମାଡୁଗୁ ଗାଁ : ସିନାପାଲି ବ୍ଳକରୁ ଆସିଥିବା ଜଣେ ଶ୍ରମିକ ପାଣି ନେଇ ତାଙ୍କ ଅସ୍ଥାୟୀ କୁଡ଼ିଆରେ ପଶୁଛନ୍ତି। ଏହାର ଛାତ ଏତେ ନୂଆଣିଆ ଯେ ତା ଭିତରେ ଛିଡା ହେବା ମଧ୍ୟ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ।

ବାମ : କିଛି ଇଟା ଭାଟି ଶ୍ରମିକଙ୍କ ପିଲାମାନେ ତେଲେଙ୍ଗାନାର ସ୍ଥାନୀୟ ସରକାରୀ ସ୍କୁଲ କିମ୍ବା ଅଙ୍ଗନୱାଡିକୁ ଯାଆନ୍ତି , କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆ ଜାଣିଥିବା ଶିକ୍ଷକ ନଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ପଢିବା ବହୁତ କଷ୍ଟକର ହୁଏ। ବେଳେବେଳେ ଛୋଟ ପିଲାମାନେ ମଧ୍ୟ ବାପା ମାଆଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ କାମ କରନ୍ତି ନହେଲେ କୁଡ଼ିଆକୁ ଜଗନ୍ତି। ଭାଟି ପାଖରେ ଥିବା ଏକ ସରକାରୀ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍କୁଲକୁ ଯାଉଥିବା ନୂଆପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା ସର୍ଗିମୁଣ୍ଡା ଗାଁର ୬ ବର୍ଷର ବାଳକ ନବୀନ କହନ୍ତି , ‘‘ ମୁଁ ଏଠି ସ୍କୁଲକୁ ଯାଉଚି , କିନ୍ତୁ ମୁଁ ମୋ ଗାଁ ସ୍କୁଲକୁ ଭଲ ପାଏ। ’’

ଦକ୍ଷିଣ : ସଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲାର ଡୋମାଡୁଗୁ ଗାଁ : ଇଟା ଭାଟିରେ ଏକ ପରିବାର କାମ କରୁଛନ୍ତି - ଏହି ଦମ୍ପତି ତାଙ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କ ସହ ଆସିଥାନ୍ତି। ଘରେ ପିଲାଙ୍କୁ ଛାଡି ଆସିଲେ ପିଲାଙ୍କ ଦେଖାଶୁଣା କରିବାକୁ କେହି ନାହାନ୍ତି , ଏଠି ଭାଟିରେ ପିଲାମାନେ ତାଙ୍କୁ କାମରେ ସହଯୋଗ କରନ୍ତି। ଏହି ପରିବାର ବଡି ଭୋରରୁ କାମ ଆରମ୍ଭ କରି ଦିଅନ୍ତି। ପୂର୍ବାହ୍ନ ୧୦ଟା କିମ୍ବା ୧୧ଟା ବେଳକୁ ସେମାନେ ବିଶ୍ରାମ ନିଅନ୍ତି , ତା ପରେ ଅପରାହ୍‌ଣ ୩ଟା କିମ୍ବା ୪ଟାରୁ ରାତି ୧୦ଟା ବା ୧୧ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାମ କରନ୍ତି।

ରଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲା ଇବ୍ରାହିମପାଟନମ୍ ବ୍ଲକ କଙ୍ଗରା କଲଣ ଗାଁର ଇଟାଭାଟି : ବିଶେଷ କରି ମହିଳା , ଶିଶୁ ଏବଂ ବୟସ୍କଙ୍କ ଉପରେ ଦେଶାନ୍ତରୀରର କଷ୍ଟ ପଡ଼େ। ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ସତ୍ତ୍ୱେ ମହିଳାମାନେ ଭାଟିରେ ସବୁଠୁ ଅଧିକ ସମୟ କାମ କରନ୍ତି।

ରଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲା କଙ୍ଗରା କଲଣ ଗାଁର ଏକ ଭାଟି : ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷମାନେ ଇଟା ଗଢନ୍ତି ଏବଂ ମହିଳାମାନେ କାଦୁଅ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ସହ ଏଗୁଡ଼ିକ ଶୁଖାନ୍ତି।

୨୦୦୧ରେ ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ଇଟାଭାଟି ବୁଲିଥିଲି , ସେତେବେଳେ ବହାର ରାଜ୍ୟରୁ ଆସିଥିବା ଅଧିକାଂଶ ଶ୍ରମିକ ଅନୁସୂଚତିତ ଜାତିର ଥିଲେ। ୨୦୧୭ରେ ଯେତେବେଳେ ତେଲେଙ୍ଗାନାର ବିଭିନ୍ନ ଭାଟି ବୁଲିଲି , ଦେଖିଲି ଅନୁସୂଚିତ ଜନଜାତିର ଶ୍ରମିକମାନେ ମଧ୍ୟ ଅଛନ୍ତି। ଏହାର କାରଣ ଜଙ୍ଗଲ ଜୀବିକା ହ୍ରାସ ପାଇବା ଏବଂ ଋଣଗ୍ରସ୍ତ ହେବା।

ପ୍ରତି ପରିବାରର ୩ ଜଣିଆ ୟୁନିଟି ୧ , ୦୦୦ ଇଟା ପିଛା ୨୨୦ ଟଙ୍କାରୁ ୩୫୦ ଟଙ୍କା ରୋଜଗାର କରନ୍ତି। ଏହି ଅର୍ଥ ଭାଟି ମାଲିକ ଏବଂ ଠିକାଦାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୂଲଚାଲ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ପାଖାପାଖି ୫ ମାସ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ଦଳ ୧୦୦ , ୦୦୦ ରୁ ୪୦୦ , ୦୦୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଇଟା ଗଢିପାରନ୍ତି। ସହଯୋଗ ପାଇଁ ପରିବାରର ଅଧିକ କେତେଜଣ ସଦସ୍ୟ ଅଛନ୍ତି ତା ଉପରେ ଏହା ନିର୍ଭର କରେ।

ସଙ୍ଗାରେଡ୍ଡୀ ଜିଲ୍ଲା ଆନ୍ନାରାମ ଗାଁର ଏକ ଇଟା ଭାଟିରେ ନୂଆପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା କୁରୁମପୁରୀ ପଞ୍ଚାୟତରୁ ଆସିଥିବା ଶ୍ରମିକ। ସେମାନେ ଶୁଣି ଖୁସି ହେଲେ ଯେ , ମୁଁ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଜିଲ୍ଲାର। ବୟସ୍କଙ୍କ ଭିତରୁ ଜଣେ କହିଲେ , ‘‘ ବହୁ ଦିନ ପରେ ଜଣଙ୍କୁ ଭେଟିଲି ଯିଏ ଓଡ଼ିଆ କହୁଛନ୍ତି। ତୁମକୁ ଦେଖି ମୁଁ ବହୁତ ଖୁସି !’’

ଡିସେମ୍ବର - ଜାନୁଆରୀରେ ଠିକାଦାରମାନେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଭାଟିକୁ ନେଇ ଆସନ୍ତି। ସେମାନେ ସେଠାରେ ପ୍ରାୟ ଜୁନ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାମ କରନ୍ତି। ମୌସୁମୀ ଆରମ୍ଭ ହେଲେ ସେମାନେ ପୁଣି ଗାଁକୁ ଫେରି ଆସନ୍ତି , ଯେଉଁଠି ସେମାନେ କୃଷି ଶ୍ରମିକ ଭାବେ ବା ନିଜର ସ୍ୱଳ୍ପ ଜମିରେ କାମ କରନ୍ତି।