‘আমাৰ কাৰ্য্যালয় আৰু শোৱা ঠাই একেখনেই’

সোমবাৰে সদৰ চহৰখনৰ প্ৰাথমিক স্বাস্থ্যকেন্দ্ৰটো পুৱা খোলাৰ কেইমিনিটমান পিছতে সুনীতাই নিজৰ স্বামীৰ সৈতে তাত উপস্থিত হয়। এগৰাকী এএনএম-য়ে সুনীতাক প্ৰসূতি ৱাৰ্ডলৈ নিয়াৰ ঠিক পিছতেই দম্পত্তিহালে স্বাস্থ্যকেন্দ্ৰ এৰি যায়। “ইয়াত কেনেকৈ প্ৰসৱ কৰোৱা হ’ব, ঠাইখন বহুত লেতেৰা,” সুনীতাই ৰিক্সা এখনত উঠি যাবলৈ ধৰাৰ সময়ত কৈ যায়।

“তাইৰ আজি প্ৰসৱৰ দিন, এতিয়া আমি ব্যক্তিগত চিকিৎসালয়লৈ যাব লাগিব,” ৰিক্সাখন যোৱাৰ সময়ত তেওঁৰ স্বামী অমৰ দত্তই কয়। সুনীতাই সেই স্বাস্থ্যকেন্দ্ৰটোতে তৃতীয়টো সন্তান জন্ম দিছিল। কিন্তু এইবাৰ তাই চতুৰ্থটো সন্তানৰ বাবে আন হস্পিতাললৈ যাবলগীয়া হৈছে।

কালিৰ জটিল প্ৰসৱ এটা কৰোৱাৰ সময়ত মজিয়াত লগা তেজৰ দাগবোৰ চাফা কৰিবলৈ আছে, পুৱা ১১ বজাত সদৰ প্ৰাথমিক স্বাস্থ্য কেন্দ্ৰটোত চাফাইকৰ্মীজন আহি পোৱা নাই।

“মই মোৰ স্বামীয়ে মোক লৈ যোৱালৈ অপেক্ষা কৰিছো। মোৰ ডিউটি শেষ হৈছে। ৰাতিৰ ডিউটি আছিল আৰু কোনো ৰোগী নাছিল যদিও মই মহৰ উৎপাতত শুব পৰা নাছিলো,” ৪৩ বছৰ বয়সীয়া পুষ্পা দেৱীয়ে কয় (নাম সলনি কৰা হৈছে)। পুষ্পাই বিহাৰৰ দাৰভাঙা জিলাৰ সদৰ চহৰখনৰ প্ৰাথমিক স্বাস্থ্য কেন্দ্ৰটোত এএনএম নাৰ্ছ হিচাপে কাম কৰে। তেওঁ এএনএমৰ বাবে ৰখা চকীখনত বহি কাৰ্য্যালয়ৰ ভিতৰতে আমাৰ লগত কথা পাতিলে। চকীখনৰ পিছফালে থকা মেজখনত কিছু কাগজ সিঁচৰিত হৈ আছে আৰু কাঠৰ বিচনা এখন আছে। এই বিচনাখনতে পুষ্পাই অশান্তিত ৰাতি কটাইছে।

এসময়ৰ গুলপীয়া আঠুৱাখন মলিন হৈ পৰিছে, সহজেই মহ-ডাঁহ সোমাব পৰাকৈ আঠুৱাখনত যেনিয়ে-তেনিয়ে ফুটা আছে। বিচনাখনৰ তুলি-গাৰু আদি মেৰিয়াই এফালে থৈ দিয়া আছে, পিছদিনা ৰাতিৰ ডিউটি থকা এএনএমগৰাকীয়ে সেইখন ব্যৱহাৰ কৰিব।

“আমাৰ কাৰ্য্যালয় আৰু শোৱা ঠাই একেখনেই। ঠিক এনেকুৱাই,” টোকাবহী এটাৰ ওপৰত জমা হোৱা মহকেইটামান খেদি পুষ্পাই কয়। পুষ্পাৰ স্বামী ৪৭ বৰ্ষীয় কিষাণ কুমাৰে কাৰ্য্যালয়টোৰ পৰা ৫ কিলোমিটাৰ দূৰত, দাৰভাঙা চহৰত এখন সৰু দোকান দিয়ে। তেওঁলোকৰ একমাত্ৰ সন্তান, ১৪ বৰ্ষীয় অমৰীশ কুমাৰে ব্যক্তিগত বিদ্যালয় এখনত ৮ম মান পঢ়ি আছে।

মাহেকত গঢ়ে ১০ৰ পৰা ১৫ গৰাকী প্ৰসূতিৰ প্ৰসৱ সদৰ প্ৰাথমিক স্বাস্থ্যকেন্দ্ৰত কৰোৱা হয় বুলি পুষ্পাই কয়। ক’ভিড-১৯ৰ প্ৰাদূৰ্ভাৱ বঢ়াৰ আগতে সেই সংখ্যা প্ৰায় দুগুণ আছিল। স্বাস্থ্যকেন্দ্ৰটোৰ প্ৰসৱকোঠাত দুখন প্ৰসৱ টেবুল আৰু প্ৰসৱোত্তৰ সেৱা (পিএনচি)ৰ ৱাৰ্ডত মুঠ ছখন বিচনা আছে, তাৰে এখন ভাঙিছে। এই বিচনাকেইখনৰ “চাৰিখন ৰোগীয়ে আৰু দুখন মমতাই ব্যৱহাৰ কৰে।” মমতাৰ বাবে শুবলৈ আন কোনো ঠাই নাই।

মমতাসকল হৈছে বিহাৰৰ চৰকাৰী হস্পিতাল আৰু স্বাস্থ্যকেন্দ্ৰবোৰৰ প্ৰসূতি ৱাৰ্ডৰ চুক্তিবদ্ধ স্বাস্থ্যকৰ্মী। এনে কৰ্মী কেৱল বিহাৰতে আছে। তেওঁলোকে মাহে ৫,০০০ টকা উপাৰ্জন কৰে, কেতিয়াবা তাতোকৈ কম। তেওঁলোকে চোৱাচিতা বা সহায় কৰা প্ৰতিটো প্ৰসৱৰ বাবদ ৩০০ টকাৰ বানচ পায়। কিন্তু দৰমহা আৰু বানচ মিলাই নিয়মিতভাৱে মাহে ৬০০০ টকাৰ বেছি পোৱাটো তেনেই কঠিন। এই স্বাস্থ্যকেন্দ্ৰটোত দুগৰাকী মমতা আছে আৰু ৰাজ্যখনত কৰ্মৰত মুঠ মমতাৰ সংখ্যা ৪,০০০ৰো অধিক।

প্লাষ্টিকৰ বেগটোৰ পৰা খোৱাবস্তুখিনি উলিয়াই ল’বলৈ বেবীয়ে নাতিনীজনীক ক’লে আৰু কথাখিনি অব্যাহত ৰাখিলে। “ইয়াত ঠাই, বিচনা আৰু সুবিধাৰ অভাৱ থকা বুলি আমি সদায়ে অনুভৱ কৰো। কিন্তু আমি ভাল সুবিধা বিচাৰিলে আমাক বদলি কৰাৰ ভাবুকি দিয়ে। বাৰিষাৰ দিনত পানী জমা হোৱাটোৱে আটাইতকৈ ডাঙৰ সমস্যা হৈ পৰে। বহুবাৰ এনেকুৱা হয় যে দুৰৱস্থা দেখিয়ে প্ৰসৱৰ কাৰণে অহা প্ৰসূতি অহাবাটে ঘূৰি যায়,” তেওঁ কয়। “তাৰপিছত তেওঁলোক ব্যক্তিগত হস্পিতাললৈ যায়।”

“মোৰ লগত আহক, আপোনাক প্ৰসৱোত্তৰ যতনৰ ৱাৰ্ডটো দেখুৱাও,” এইবুলি প্ৰতিবেদকজনক তেওঁ হাতত ধৰি টানি নিয়াদি লৈ গ’ল। “চাওক, প্ৰসৱোত্তৰ কালৰ সেৱাৰ বাবে এইটোৱেই একমাত্ৰ কোঠা। আমাৰ আৰু ৰোগীৰ কাৰণে এইখিনিয়েই।” ৱাৰ্ডটোত ছখন বিচনা আছে, তাৰ লগতে থকা এখন বিচনা পুষ্পাৰ দৰে এএনএম সকলে কাৰ্য্যালয়ত ব্যৱহাৰ কৰে আৰু আনখন প্ৰসূতি ৱাৰ্ডৰ বাহিৰত থোৱা আছে। “এই দুখন বিচনা প্ৰায়ে মমতাসকলে ব্যৱহাৰ কৰে। নৈশ চিফটত যেতিয়া আটাইবোৰ বিচনাতে ৰোগী থাকে, তেতিয়া আমি বেঞ্চ জোৰা দি শুবলগা হয়। কেতিয়াবা এনেকুৱা দিনো আহে য’ত আনকি আমাৰ এএনএম বাইদেউহঁতেও মজিয়াত শুবলগীয়া হয়।”

কোনো জ্যেষ্ঠ কৰ্মচাৰীয়ে আমাৰ কথা-বতৰা শুনি আছে নেকি উমান ল’বলৈ বেবীয়ে ইফালে-সিফালে চাই কৈ গ’ল, “আমাক গৰম পানীৰ কাৰণে কোনো ব্যৱস্থা কৰি দিয়া নহ’ল। বাইদেউৱে (এএনএম) বহুদিন ধৰি সেই ব্যৱস্থাৰ কৰি দিয়াৰ বাবে অনুৰোধ জনাই আহিছে, কিন্তু একো ফল ধৰা নাই। আমাৰ কাষতে থকা চাহৰ দোকানীজনীয়ে ব্যৱস্থা কৰি দিয়ে। আপুনি ইয়াৰ পৰা বাহিৰলৈ ওলালে গেটখনৰ সোঁফালে এখন সৰুকৈ চাহৰ দোকান পাব। এগৰাকী মহিলা আৰু তেওঁৰ ছোৱালীজনীয়ে সেইখন চলায়। প্ৰয়োজন সাপেক্ষে ষ্টীলৰ পাত্ৰ এটাত তেওঁ আমালৈ গৰম পানী আনি দিয়ে। আমি প্ৰতিবাৰেই তেওঁক কিবা এটা পাৰিশ্ৰামিক দিওঁ। সাধাৰণতে ১০ টকা।”

সেই সামান্য টকাৰে তেওঁ কেনেকৈ চলিব? “আপুনি কি ভাৱে?” বেবীয়ে সোধে। “চাৰিজনীয় পৰিয়াল এটাৰ বাবে ৩,০০০ টকা পৰ্যাপ্ত নে? পৰিয়ালটোত ময়েই একমাত্ৰ উপাৰ্জনকাৰী। মই মোৰ ল’ৰা, বোৱাৰী আৰু এইজনী ছোৱালী (নাতিনী)ৰ সৈতে থাকো। ৰোগীয়ে আমাক কিবা এটা দিয়ে। এএনএম, আশা.... সকলোৱে লয়। আমিও এনেদৰে অকণমান টকা পাওঁ। কেতিয়াবা প্ৰসৱে প্ৰতি ১০০ টকা পাওঁ। কেতিয়াবা আনকি ২০০ টকা। আমি ৰোগীসকলক জোৰ নিদিও। আমি সুধিলে তেওঁলোকে হাঁহিমুখে দিয়ে। বিশেষকৈ যেতিয়া ল’ৰাসন্তান জন্ম পায়।”

সমগ্ৰ দেশখনৰ গ্ৰামাঞ্চলৰ কিশোৰী আৰু যুৱ মহিলা শ্ৰেণীৰ ওপৰত পাৰি আৰু কাউণ্টাৰ মিডিয়া ট্ৰাষ্টে কৰা প্ৰতিবেদনৰ প্ৰকল্প হৈছে সৰ্বসাধাৰণ মানুহৰ জীৱন্ত অভিজ্ঞতা আৰু মাত-কথাৰ জৰিয়তে অত্যন্তিক অথচ উপান্ত হৈ ৰোৱা এই শ্ৰেণীৰ নাৰীসমাজৰ অৱস্থাৰ অনুধাৱনৰ বাবে পপুলেশ্যন অৱ ইণ্ডিয়া সমৰ্থিত অন্বেষণমূলক পদক্ষেপৰ এক অংশ।

এই প্ৰতিবেদন পুনৰ প্ৰকাশ কৰিবলৈ বিচাৰে যদি অনুগ্ৰহ কৰি Cc-ত namita@ruralindiaonline.org ৰাখি এই ইমেইল ঠিকনালৈ লিখক- zahra@ruralindiaonline.org।

জিজ্ঞাসা মিশ্ৰাই ঠাকুৰ ফেমিলি ফাউণ্ডেছনৰ স্বতন্ত্ৰ সাংবাদিকতাৰ অনুদানেৰে জনস্বাস্থ্য আৰু নাগৰিকৰ স্বাধীনতা সম্পৰ্কে প্ৰতিবেদন প্ৰস্তুত কৰি আহিছে। ঠাকুৰ ফেমিলি ফাউণ্ডেছনে এই সংবাদ প্ৰতিবেদনৰ ওপৰত কোনো ধৰণৰ সম্পাদকীয় হস্তক্ষেপ কৰা নাই।

অনুবাদঃ পংকজ দাস