‘কিন্তু বন বিভাগে কয় এয়া সিহঁতৰহে মাটি’

আমি ২০০২ৰ পৰা আমাৰ মাটিৰ পট্টাৰ বাবে যুঁজ দি আহিবলগীয়া হৈছে, কিন্তু একো ফল ধৰা নাই। এবাৰ তালাতিয়ে সমীক্ষা কৰিবলৈ আহিছিল, কিন্তু তেওঁ মদৰ নিচাত আছিল আৰু আমাৰ মাটিখিনি ওপৰে ওপৰে চাই গ’ল। আমাৰ দৰে মানুহৰ সৈতে চৰকাৰে কিয় এনে ৰহস্যজনক আচৰণ কৰে, বুজি নাপাওঁ। দহ বছৰ আগতে বন সম্পালক এজন আমাৰ মাটি চাবলৈ আহিছিল আৰু কৈছিল যে চৰকাৰে তাতে এখন পুলিবাৰী (নাৰ্ছাৰী) পাতিব। মই তেওঁক ক’লো, ‘চাওক, আপুনি যেনেদৰে পৰিয়াল পুহিবলৈ এই কাম কৰিছে, তেনেদৰেই মই মোৰ পৰিয়াল পুহিবলৈ এই মাটিত খেতি কৰিছোঁ। আপুনি নিজৰ কৰ্তব্য (চাকৰি) পালন কৰিছে, আপোনাৰ সন্মান আছে। কিন্তু মোৰ শ্ৰমৰ কি মৰ্যাদা নাই? আপুনি নিজৰ কাম কৰক আৰু মোক মোৰ কাম কৰিবলৈ দিয়ক।’ তেওঁ মান্তি হৈ ক’লে, ‘ঠিক আছে ভনী, মই তোমাৰ মাটিত পুলিবাৰী নাসাজো।’ আন এদিন আমি হাবিৰ পৰা বাঁহ সংগ্ৰহ কৰিবলৈ গৈছিলো। তেনেতে আমাক বনৰক্ষী এজনে ৰখাই ক’লে যে তেওঁ আমাৰ কুঠাৰ জব্দ কৰিব। ‘তেন্তে আমি কেনেদৰে বাঁহ কাটিম?’ আমি তেওঁক সুধিলো। ‘শুদা হাতেৰে?’ পিছত যেনিবা তেওঁক গছত বান্ধি থম বুলি ভাবুকি দিলো আৰু বাক-বিতণ্ডা কৰিলোঁ, তেওঁ সেই ঠাই এৰি গ’ল। পট্টাৰ কাৰণে আমাৰ সংগ্ৰাম অব্যাহত আছে।

‘এই আইনবোৰ আৰু প্ৰকল্পবোৰৰ কি হয় আমি নাজানো, কিন্তু আমাৰ বন অধিকাৰ সিবোৰে কাঢ়ি নিছে। চেগুন ৰুবলৈ ইয়াত শতিকা পুৰণি বৃক্ষ কাটি পেলোৱা হৈছে। গাঁৱৰ কাৰোবাক গাওঁ বন সমিতিৰ সচিব পতা হৈছে। (বন বিভাগৰ) আঞ্চলিক বন বিষয়াৰ কাৰ্যালয়ৰ যিকোনো পৰিকল্পনাৰ বাবে সচিবৰ পৰা স্বাক্ষৰ লোৱা হয়। আমাৰ মহিলাসকলক কোনোৱে নোসোধে, আমি ৰোৱা গছবোৰ আৰু লালন-পালন কৰা অৰণ্যখন ধ্বংস হ’বলৈ ধৰিছে। সিহঁতে চেগুনবোৰ কাটে, কুণ্ডাবোৰ ট্ৰাকত ভৰায় আৰু সেইবোৰ বিক্ৰী কৰে। কিন্তু সিহঁতৰ মতে আদিবাসীসকলেহে বনাঞ্চল ধ্বংস কৰিছে। আমি দৰমহা পোৱা নগৰীয়া লোক নহয়। বনেই আমাৰ আয় আৰু খাদ্যৰ উৎস। আমাৰ পশুধনো তাতে চৰে। আমি বনাঞ্চল ধ্বংস কৰিমনো কিয়?’

আমাৰ গাঁৱৰ ১০১ জন লোকে ২০১৬ত দাখিল কৰা ব্যক্তি পৰ্যায়ৰ বন অধিকাৰৰ দাবীক চৰকাৰে স্বীকৃতি দিয়া নাই। কিন্তু বন বিভাগে কয় যে মাটিখিনি তেওঁলোকৰ। যোৱা বছৰ ২৪ নৱেম্বৰত বন বিভাগৰ বিষয়াই আমাৰ গাঁৱলৈ জেচিবি লৈ আহে আৰু আমাৰ পথাৰৰ গমধানৰ খেতি নষ্ট কৰি পেলায়। আমি এজাহাৰ দিবলৈ আৰক্ষীৰ কাষ চাপিলো, কিন্তু সিহঁতে নাকচ কৰি ক’লে, ‘জংগল ম্যে ক্যিউ বেইথে হ’? (হাবিত কিয় ঘৰ সাজিছা?)। তাৰ পৰিৱৰ্তে বন বিভাগেহে আমাৰ ১৫ গৰাকী মহিলাৰ ওপৰত অভিযোগ জাপি দি গোচৰ তৰিলে। সেয়া চৰকাৰী বিষয়াক বাধা দিয়া ধৰণৰ বিষয়ক লৈ দিয়া গোচৰ বুলি মোৰ মনে ধৰে। মোৰ বোৱাৰীৰ কোলাত তেতিয়া এমহীয়া কেঁচুৱা, গোচৰত তাইৰো নাম অভিযুক্তৰ তালিকাত উঠিল। আমাৰ বিৰুদ্ধে উচ্চ ন্যায়ালয়ত তৰা গোচৰৰ স্থগনাদেশৰ বাবে আমি গাইপতি ২০০০ টকাকৈ তুলি উকিল ধৰিবলগীয়া হ’ল। দুটা ঋতুৰ খেতি আমাৰ অথলে গ’ল। আমি নিৰাপত্তাহীনতাত ভুগিছোঁ। বন বিভাগে আমাৰ ৰাজহুৱা মাটিত বেৰ দি ঘেৰি লৈছে আৰু তাতে বৃক্ষৰোপণ কৰিছে। যোৱা বছৰ গাই এজনী তাতে সোমাইছিল আৰু সিহঁতে গাইজনীৰ মালিকৰ ওপৰত গোচৰ তৰিছে। এনেদৰেই আইনৰ গইনা লৈ সিহঁতে আমাক হাৰাশাস্তি কৰে।’

দলিত হিচাপে আমি হিংসাৰ বলি হৈও জীয়াই আছো, কিয়নো আইনগতভাৱে মাটিৰ গৰাকী আমি নহয়। যেতিয়ালৈ সম্পত্তি আমাৰ নামত লিখি দিয়া নহয়, তেতিয়ালৈ আমাক মানুহৰ দৰে আচৰণ কৰা নহ’ব। সেয়ে আমাৰ অঞ্চলত আমি দলিত আদিবাসী মঞ্চ গঠন কৰিছোঁ। ৮০ খন গাঁৱৰ ১১ হাজাৰৰো অধিক সদস্যৰে গঠিত ই এক জনমুখী সংস্থা, য’ত প্ৰত্যেকেই ১০০ টকা আৰু ১ কিলোগ্ৰাম চাউল বছৰেকীয়া বৰঙনি হিচাপে আগবঢ়ায়। আমি গঞাক তেওঁলোকৰ ভূমি আৰু বন অধিকাৰৰ বিষয়ে সজাগ কৰিবলৈ, তাৰোপৰি বনবিষয়াই আহি ভাবুকি দিলে প্ৰত্যুত্তৰ কি দিব লাগিব আৰু বনাঞ্চলবোৰ যে চৰকাৰৰ (ৰাজ্যখনৰ) সেই কথা ক’বলৈ উদগনি যোগবলৈ পুস্তিকা বিতৰণ কৰোঁ। আমাৰ তৃণমূল পৰ্যায়ৰ শকতি থকা কাৰণেই আমি বাঘমাৰা সোণৰ খনি(২০১৭-১৯ত বালোদা বাজাৰ জিলাৰ সোণাখন গাঁৱৰ ১০০০ একৰ মাটিত বিয়পি থকা) ৰ কাৰণে বেদান্ত(আন্তৰাষ্ট্ৰীয় খনন কৰ্প’ৰেশ্যন)ৰ প্ৰকল্পক প্ৰত্যাহ্বান জনাব পাৰিছোঁ (এতিয়া জনা মতে চুক্তি বাতিল হৈছে)।

আমি যেতিয়া বনাঞ্চল চোৱাচিতা কৰিছিলো আৰু সুৰক্ষা দিছিলো, তেতিয়া কোনো আইন আমাৰ পক্ষত নাছিল, কিম্বা কোনো বিষয়াই আমাৰ কাষত থিয় দিয়া নাছিল। এতিয়া আমাক কিয় সিহঁতে উচ্ছেদ কৰিবলৈ আহিছে? বন বিভাগে পুলিবাৰী (নাৰ্ছাৰী) পাতিছে আৰু বৃক্ষৰোপণ কৰিছে আৰু তাৰ চাৰিওফালে ছফুট ওখ দেৱাল দিছে- সিফালে যাব লগা থাকিলে জপিয়াইও সেই দেৱাল পাৰ হ’ব নোৱাৰি। সকলোৱে জানে বৃক্ষৰোপণ কৰিলে টকা আহে। যদিওবা আমি ছবছৰ আগতেই বন অধিকাৰ আইনৰ অধীনত লিখিত দাবী জনাই থৈছো, তথাপি মোৰ নামত মাটিৰ পট্টা নাই। মাটিখিনি এতিয়া মোৰ ভাই-বোৱাৰীৰ নামত আছে। বিয়াৰ ১৫ বছৰ হোৱাৰ পিছতো আমাৰ সতি-সন্তান নাই। মোৰ গিৰীয়ে কেতিয়াবা মোক ঘৰৰ বাহিৰ কৰি দি দ্বিতীয় বিবাহ কৰিব বুলি মোৰ ভয় হয়। মাটি মোৰ নামত থকা হ’লে মই অকণমান সুৰক্ষিত হ’লোহেঁতেন। আমি মূৰৰ ঘাম মাটিত পেলাই তাতে খেতি কৰোঁ, শস্য চপাও। কিন্তু মাটিখিনি কিয় মতাবোৰৰ নামত থাকি যায়?

৯ জুলাইৰ দিনা মই ঘৰতে আছিলোঁ যেতিয়া ল’ৰা-ছোৱালীকেইটামান উধাতু খাই মোৰ ওচৰলৈ আহি ক’লে যে সিহঁতে আমাৰ খেতিপথাৰত জেচিবি আৰু ট্ৰেক্টৰ সোমোৱা দেখিছে। আমি তৎক্ষণাত সেই ঠাই ওলালো, দেখিলো যে বন বিভাগৰ বিষয়াই ১১ খন জেচিবি আৰু ট্ৰেক্টৰ লগাই আমাৰ শস্য মহতিয়াই নিছে আৰু শস্যপথাৰ খান্দি পেলাইছে। বাক-বিতণ্ডা লাগিল আৰু তেওঁলোকে আমাৰ মানুহৰ ওপৰত গুলি চলালে (পেলেট বন্দুকেৰে)। কাৰোবাৰ বুকুত লাগিল, কাৰোবাৰ পেটত আৰু কাৰোবাৰ গলত। ২০০৩ চনতো আমাৰ ঘৰবোৰ জ্বলাই দিয়া হৈছিল আৰু পুৰুষবোৰক আৰক্ষীয়ে জিম্মাত লৈছিল। আমাৰ পশুধন জব্দ কৰি পিছত সেইবোৰ ঘুৰাই দিবলৈকো অমান্তি হৈছিল আৰু নিলাম কৰিছিল। আমি বহু মাহলৈ গছৰ তলতে আশ্ৰয় ল’বলগীয়া হৈছিল। আমি প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্ম ধৰি এই মাটিত খেতি কৰি আহিছো। কিন্তু বন বিষয়াই আমাক মুকলিকৈ কৈছে যে বন অধিকাৰ আইনৰ লগত সিহঁতৰ মতলব নাই, আৰু সেই মাটিখিনি সিহঁতৰ।

আমি লালন-পালন কৰা অৰণ্যৰ বৈচিত্ৰতা আপুনি চৰকাৰে ৰোৱা বনাঞ্চলত নেদেখিব। তাতে আপুনি কেৱল চেগুন গছ দেখিব। এই বছৰটোতে সিহঁতে আমাৰ গাঁৱৰ কাষৰ ইমানবোৰ মাটি হাত কৰিলে, চেগুন গছ ৰুলে আৰু পকোৱা তাঁৰেৰে তাত বেৰ দিলে। চেগুন কিহৰ উপকাৰত আহে? আমাৰ গৰু-ছাগলীবোৰ চৰাবলৈ ক’লৈ নিম? আমি আমাৰ পশুধনৰ কাৰণে এখন খোৱাৰ পতাৰ কথা ভাবিছিলো আৰু ৰাজহুৱা পুখুৰীটো দঁ কৰি পানী থকা কৰিব বিচাৰিছিলোঁ। কিন্তু বন বিভাগে কোনো এটাৰ বাবেও আমাক অনুমতি নিদিলে। ‘মোৰ ভয় হয়, আমাৰ ল’ৰা-ছোৱালীয়ে কেৱল চেগুন গছ (বন বিভাগে ৰোপণ কৰা) দেখিয়েই ডাঙৰ হ’ব। গছ-লতা-বন আৰু জীৱ-জন্তুৰ বিষয়ে আমাৰ পাৰম্পৰিক জ্ঞান সিহঁতৰ নাথাকিব।’