ନିୟମଗିରିର ନିଆଁ ପାଖରେ ମେଳି

ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା, କୁକୁଡ଼ା, ମଇଁଷି, ଚେର, ପତ୍ର, ଫଳ - ନିୟମଗିରି ବାର୍ଷିକ ଉତ୍ସବରେ ଏବୁକିଛି ମିଳେ। ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ରାୟଗଡ଼ା ଏବଂ କଳହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲାର ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଆଦିବାସୀ ଏକାଠି ହୁଅନ୍ତି।

ପ୍ରତିବର୍ଷ ୨୨ରୁ ୨୫ ମଧ୍ୟରେ ଅମଳ ଶେଷ ହୋଇଯିବା ପରେ ଡଙ୍ଗରିଆ କନ୍ଧମାନେ ନିୟମ ରାଜାଙ୍କ ପୂଜା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅନ୍ତି। ନିମୟଗିରି ପାହାଡର ରକ୍ଷକ ହେଉଛନ୍ତି ନିୟମ ରାଜା। ଲଦ ଶିକକା କହନ୍ତି, “କେଉଁ ଅନାଦି କାଳରୁ ଏଠି ଡଙ୍ଗରିଆମାନେ ବସବାସ କରୁଛନ୍ତି ଯେତେବେଳେ ଆମ ଦୁନିଆ ଭିତରେ ସରକାର ନଥିଲେ। ଏକଦା ଆମ ଲୋକେ ଖୁବ ଖୁସି ଥିଲେ, ସ୍ୱାଧୀନ ଭାବେ ଏବଂ ସମ୍ମାନର ସହ ଜୀବନକୁ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ, ଆମ ଭାଷାରେ କଥା ହେଉଥିଲେ। ସେତେବେଳେ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ, ଝରଣା ଏବଂ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଥିଲେ। ” ଶିକୋକା ଜଣେ ଡଙ୍ଗରିଆ କନ୍ଧ ଏବଂ ନିୟମଗିରି ସୁରକ୍ଷା ସମିତିର ନେତା। ଆଦିବାସୀଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ବକ୍ସାଇଟ୍ ଖଣି ଖନନରୁ ପାହାଡକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବା ପାଇଁ ୨୦୦୩ରେ ନିୟମଗିରି ସୁରକ୍ଷ ସମିତି ଗଠନ ହୋଇଥିଲା। (See ‘ The mountain, forest and streams are our gods’ )

କଳାହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲା କେସିଙ୍ଗା ଅଞ୍ଚଳର ଜଣେ କର୍ମକର୍ତ୍ତା ତଥା ନିୟମଗିରି ସୁରକ୍ଷା ସମିତିର ଆବାହକ ଲିଙ୍ଗରାଜ ଆଜାଦ। ସେ କହନ୍ତି, “ ଆଦିବାସୀମାନେ ପ୍ରକୃତି ଏବଂ ପରିବେଶ ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କାହାର ଉପାସନା କରନ୍ତି ନାହିଁ। କୁଇ ଭାଷାରେ ସେମାନେ ଭୂମିକୁ କହନ୍ତି ‘ଧରଣୀ ପେନୁ’- ଦେବୀ ଭାବରେ ପୂଜା କରନ୍ତି। ପର୍ବତଙ୍କୁ ଦେବତା ଭାବେ ପୂଜା କରାଯାଏ। ତାଙ୍କୁ କହନ୍ତି ‘ହୋରୁ’। ପାଣି, ପବନ, ଗଛ, ଲତା ଏସବୁ ଜୀବନର ଆଧାର। ଏମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଏଥିପାଇଁ ଆମେ ନିୟମଗିରିରେ ଖଣି ଖନନକୁ ବିରୋଧ କରୁଛୁ, ଯେତେବେଳେ ଏହି ପାହାଡକୁ ସରକାର ବେଦାନ୍ତ ହାତକୁ ଟେକି ଦେବାକୁ ଚାହୁଁଛି।”

ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ଓଡ଼ିଶା ମାଇନିଂ କର୍ପୋରେସନ୍ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କମ୍ପାନୀ ଷ୍ଟେରିଲାଇଟ୍ ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରିଜ୍ (ବର୍ତ୍ତମାନ ବେଦାନ୍ତ) ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ଡଙ୍ଗରିଆ ଆଦିବାସୀମାନେ ଦୀର୍ଘ ଦିନ ହେବ ବିରୋଧ କରି ଆସୁଛନ୍ତି। ଲାଞ୍ଜିଗଡ ତହସିଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ବେଦାନ୍ତ ରିଫାଇନାରୀ ପ୍ରକଳ୍ପ ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ପବିତ୍ର ପାହାଡ଼ରୁ ବକ୍ସାଇଟ୍ (ଯାହା ଆଲୁମିନିୟମ ଉତ୍ପାଦନରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ) ଉତ୍ତୋଳନ ପ୍ରସ୍ତାବ ଥିଲା। ୨୦୧୩ରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ନିର୍ଦେଶରେ ୧୨ଟି ଗ୍ରାମସଭା ହୋଇଥିଲା। ଏଥିରେ ଡଙ୍ଗରିଆ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଆଦିବାସୀମାନେ ଖଣି ବିରୋଧରେ ଭୋଟ ଦେଇଥିଲେ। ଜୈବ ବିବିଧତାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏହି ପାହାଡରେ ଖଣି ଖନନ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଲଗାତର ଭାବେ କୋର୍ଟରେ ଆବେଦନ କରି ଆସୁଛନ୍ତି।

ଆଜାଦ କହିଲେ, “ବେଦାନ୍ତ ବିରୋଧରେ ସେମାନଙ୍କ ଅଭିଯାନ କେବଳ ଜଂଗଲ ଏବଂ ନିୟମଗିରି ପାହାଡର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ନଥିଲା। ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନ, ଜୀବିକା, ଭାଷା, ପୋଷାକ ଏବଂ ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥଲା।” ସେ କହନ୍ତି, “ଉଭୟ ମଣିଷ ଏବଂ ଜୀବଜନ୍ତୁ ତିଷ୍ଠି ରହିବା ପାଇଁ ପାଣି ପବନ, ଜଙ୍ଗଲ, ନିଆଁ, ମାଟି ଏବଂ ଆକାଶ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଉପାଦାନ। ଏହାକୁ ଆଦିବାସୀମାନେ ଉପଲବ୍ଧି କରିଛନ୍ତି। ସେମାନେ କେବଳ ଏକଥା ଭାବନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଏହା [ଏହି ଦର୍ଶନ] ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ।”

ଅଣଆଦିବାସୀ ସଂସ୍କୃତି ସହ ଡଙ୍ଗରିଆଙ୍କ ଭାବବିନିମୟ ଫଳରେ ସେମାନଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପ୍ରତି ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ଆକର୍ଷିତ ହୋଇଛନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ଐତିହାସିକ ଖଣି ବିରୋଧୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ନିୟମରାଜା ଉତ୍ସବକୁ ଏକ ବଡ଼ ପର୍ବରେ ପରିଣତ କରିଛି। ଏହା ଏବେ ଗଣମାଧ୍ୟମ ପ୍ରତିନିଧି ଏବଂ ଅନେକ କର୍ମକର୍ତ୍ତାଙ୍କ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡରରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି।

ନିୟମଗିରି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ହେଉଥିବା ଏହି ଉତ୍ସବ ଏବେ ଜଳ, ଜଂଗଲ ଏବଂ ଜମି ସୁରକ୍ଷା ଆନ୍ଦୋଳନର ଏକ ଅନୌପଚାରିକ ମଞ୍ଚ ପାଲଟିଛି। ଏଡି ଉତ୍ସବରେ ଏବେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ଦିଲ୍ଲୀ, କୋଲକାତା, ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏବଂ ବରଗଡ଼ ଭଳି ବିଭିନ୍ନ ସହରର ଲୋକେ ସାମିଲ ହେଉଛନ୍ତି। ଏହି ଉତ୍ସବରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିବା କଳାହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲା ଭବାନୀପାଟଣାର ଜଣେ ଯୁବ କର୍ମକର୍ତ୍ତା ହେଉଛନ୍ତି ସତ୍ୟ ମାହାର। ତାଙ୍କ କହିବା କଥା ଏହା ଏକତାର ଉତ୍ସବ। ଉଭୟ ଓଡ଼ିଶା ଏବଂ ଭାରତ ପାଇଁ ଅଭିଯାନର ଏକତା।

କିନ୍ତୁ ଏହି ଉତ୍ସବରେ ସବୁଠୁ ଅଧିକ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ହେଉଛନ୍ତି ସାତଟି ପଞ୍ଚାୟତର ଲୋକ। ଏହି ପଞ୍ଚାୟତଗୁଡିକ ହେଉଛି  ମୁନିଖାଲ, ଦହିଖାଲ, ହାଟମୁନିଗୁଡ଼ା, କୁର୍ଲି, ସାନଖେମୁଣ୍ଡି, ପାର୍ସାଲୀ ଏବଂ ତ୍ରିଲୋଚନପୁର। ନିମୟଗିରି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ପ୍ରାୟ ୧୦୦ଟି ଡଙ୍ଗରିଆ ଗାଁ ରହିଛି। ପାହାଡ ପାଦ ଦେଶରେ ରହିଛି ୧୮୦ଟି ଗାଁ। ପ୍ରତି ଗାଁରେ ୧୦ରୁ ୩୦ଟି ପରିବାର ରହନ୍ତି।

ଏହି ଉତ୍ସବ ପାଇଁ ପ୍ରତି ପରିବାରକୁ ୩୦ ଟଙ୍କା ଚାନ୍ଦା ଦେଇଥାନ୍ତି; ଏହା ସହ ପ୍ରତି ପରିବାର ଡାଲି ଚାଉଳ ଦିଅନ୍ତି। ଏହା ଏକ ଆଦିବାସୀ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଦିଆଯାଏ । ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀ ରୋଷେଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ। ଉତ୍ସବରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିବା ସବୁ ଲୋକଙ୍କୁ ଭାତ, ଡାଲି ଏବଂ ତର୍କାରୀ ପରସା ଯାଇଥାଏ। ନିୟମ ରାଜାଙ୍କ ପାଖରେ ବଳି ପଡ଼ିଥିବା ପଶୁ ପକ୍ଷୀଙ୍କ ମାଂସ ମଧ୍ୟ ତରକାରୀ ହୋଇ ଲୋକଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥାଏ।

ଆଘାତ ପାଇଥିବା ଏହି ଡଙ୍ଗରିଆ ଆଦିବାସୀଙ୍କ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଏହି ଉତ୍ସବ ପୁନର୍ଜୀବିତ କରୁଛି। ଲଦ କହିଲେ, “ ଏହି ଉତ୍ସବକୁ ଆମେ ଖୁବ ଉପଭୋଗ କରୁ, ଆମ ଦେବାଦେବୀମାନେ ମଧ୍ୟ। ପର୍ବତ ଦେବତା ଖୁସି, ନଦୀ ଦେବତା, ଭୂମି ଦେବତା ଏବଂ ଜଂଗଲ ଦେବତା, ସମସ୍ତେ ଖୁବ୍ ଖୁସି ହୁଅନ୍ତି। ଏହି ଉତ୍ସବ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖୁସି କରେ। ”